कोरोना भाइरस संक्रमणको नयाँ लहरले आक्रान्त देशमा सबैतिर निषेधाज्ञा गरिएको छ भने यही बेला नेपालको मुख्य खाद्यान्न बाली धानखेती गर्ने समय सुरु भैसकेको छ । मानिसका दैनिक क्रियाकलाप ठप्प प्रायः रहे पनि किसानलाई बाँच्नकै लागि खेती गर्नैपर्ने बाध्यता छ ।
सुदूरपश्चिममा कोरोना भाइरसको लक्षण देखिने धेरै व्यक्ति अझै पनि होमआइसोलेशनको एकान्तबासमा छन् । कोरोना सङ्क्रमितहरु अस्पताल तथा स्वास्थ्य संस्थाको उपचार व्यवस्थापनमा रहेका छन् ।
कोरोनाको जोखिम यथावत् रहँदा किसानलाई बर्खे धानबालीको खेती गर्ने समय आइसकेको छ । यो रोगको जोखिम मोलेर भए पनि खेती गर्नै पर्ने वाध्यता रहेको किसानहरु बताउँछन् । धनगढी उपमहानगरपालिका—१३ का किसान वीरबहादुर चौधरी कोरोना फैलिने त्रास भए पनि खेती गर्नै पर्ने वाध्यतामा आफूहरु रहेको बताउनुहुन्छ । “दिनभरि कडा शारीरिक परिश्रम गरिरहने हामीलाई कोरोनाको सङ्क्रमण हुन सक्दैन भन्ने विश्वास छ”, उहाँले भन्नु भयो, “तर पनि स्वास्थ्य सुरक्षाका उपाय अपनाएर कृषि कर्म गर्न थालेका छौँ ।”
धान खेती गर्ने तयारीस्वरूप किसान यतिबेला आआफ्ना खेत खनजोतमा लाग्न थालेका छन् । कोरोना महामारीका बीच अहिले किसानलाई धानको ब्याड ९बीउ०छर्न भ्याइनभ्याइ पनि छ । अहिले राखेको ब्याड एक महिनापछि अर्थात् असारको दोस्रो हप्तामा तयार भएपछि रोपाइँ गरिन्छ । रोपाइँ गर्दा चाहिने रासायनिक मलको व्यवस्थापन समयमै कसरी गर्ने भन्ने चिन्ता पनि धेरै किसानलाई छ । बर्खे धान किसानको आम्दानी स्रोतको मुख्य बाली हो ।
धानको ब्याडमा सिँचाइ गरिरहेको भेटिनुभएका धनगढीकै अर्का किसान गुलाब रानाथारुले भन्नु भयो, “कोरोना महामारी नफैलियोस् भनेर किसान सचेत भएर खेतीको काम गरिरहेका छन्, महामारी भए पनि पेट पाल्नका लागि खेतीको काम नगरी नहुने वाध्यता छ ।” बैंकबाट ऋण निकालेर ट्र्याक्टर खरिद गर्नुभएका उहाँले कोरोना सङ्क्रमण रोक्न लगाइएको निषेधाज्ञाका कारण एक महिनाभन्दा बढी समयदेखि ट्र्याक्टर चलाउन पाउनुभएको छैन । उहाँले दुखेसो सुनाउनुभयो, “कोरोनाले ट्र्याक्टरको काम पनि बन्द भयो, अब बैंकबाट लिएको ऋण बुझाउनै समस्या भयो ।”
अर्का किसान हीरालाल चौधरी कोरोनाको समस्याले बजारसम्म पुगेर मजदुरी गर्ने वातावरण नहुँदा गुजारा चलाउन आफ्नै गाउँमा खेतीको काम गर्नुपरेको बताउनुहन्छ । गत वर्ष फैलिएको कोरोना महामारीका बेला देखिएको जस्तो सन्त्रासको वातावरण भने यस वर्ष नभएको किसानको भनाइ छ । “यस वर्षको कोरोनाले बढी मान्छेको मृत्यु हुँदा पनि गत वर्षको जस्तो त्रास देखिँदैन”, चौधरीले भन्नुभयो, “स्वास्थ्य सुरक्षाका उपाय अपनाउँदा कोरोनाबाट बच्न सकिन्छ भन्ने बुझाइ जनतामा छ ।” कोरोना रोक्न गत वर्ष एक्कासि लकडाउन गरिँदा पनि कोरोनाको त्रास बढेको स्थानीयवासीको बुझाइ छ ।
यसैबीच कोरोना महामारीको जोखिमका बीच बर्खे धानबालीको खेती गर्ने तयारी गरिरहेका किसानले रासायनिक मलको सहज आपूर्ति नभइरहेको बताएका छन् । कोरोना रोकथामका लागि जारी गरिएको निषेधाज्ञाका कारण मल विक्रेता सहकारी संस्थालाई आवश्यक परिमाणमा मल ढुवानी गर्न समस्या भइरहेकाले चाहिने जति मल नपाउने गरेको गुनासो उनीहरुको छ ।
कृषि सामग्री कम्पनी लिमिटेड धनगढी कार्यालयले निषेधाज्ञा जारी हुँदा पनि यही जेठ ९ गतेदेखि जिल्लाभरि मल बिक्री वितरणको व्यवस्था गरिएको जनाएको छ । कार्यालयको गोदाममा हाल झण्डै ७०० मेट्रिक टन डिएपी, ५० मेट्रिक टन युरिया र ४०० मेट्रिक टन पोटास मौज्दात रहेको छ ।
कार्यालयका कर्मचारी रुपबहादुर कुँवरले भन्नुभयो, “भैरहवाबाट ढुवानी गरेर ल्याउनुपर्ने युरिया मल हाल ढुवानी हुन नसक्दा किसानलाई पर्याप्त मल उपलब्ध गराउन सकिएको छैन ।” कृषि सामग्री कम्पनीबाहेक साल्ट ट्रेडिङ कर्पोरेशनले पनि आफ्ना अधिकृ बिक्रेतामार्फत् मल बिक्री वितरण गर्दै आएको छ ।
कृषकलाई सहुलियत मूल्यमा मल उपलब्ध गराउन प्रदेश सरकार र साल्ट ट्रेडिङ कर्पोशन धनगढी कार्यालयबीच केही महिनाअघि एक सम्झौता गरिएको थियो । यसका लागि प्रदेश सरकारले कर्पोरेशनलाई रु एक करोडको बजेटको व्यवस्था गरेको छ । कर्पोरेशनले डिएपी र युरिया मलका साथै युरिया मलको विकल्पमा प्रयोग गर्न सकिने एमोनियम सल्फेट र डिएपी मलको विकल्पमा प्रयोग गर्न सकिने सिङ्गल सुपर फस्फेट मलसमेत विक्री वितरण गर्दै आएको छ ।
प्रतिक्रिया राख्नुहोस्