यदि तपाईंलाई सानै उमेरमा बच्चाको हातमा स्मार्टफोन वा ट्याब्लेट दिएमा उसको ज्ञानमा वृद्धि हुन्छ वा डिजिटल संसारको बारेमा बुझाइ बढ्छ भन्ने सोच्नुभएको छ भने तपाईं भ्रममा हुुनुहुन्छ ।
यो कुरा एक अमेरिकी गैरसरकारी संस्था सेपियन ल्याब्सले लामो अध्ययनबाट निकालेको निष्कर्ष हो । सन् २०१६ देखि यो संस्थाले जनताको मन बुझ्ने मिशनमा काम गरिरहेको छ ।
कोरोनाको अवधिमा बालबालिकाको पढाइ अनलाइनबाट सुरु हुँदा बालबालिकाले मोबाइलमा कति स्क्रिन टाइम राख्नुपर्छ भन्ने बहस पनि चलेको थियो ।
प्रतिवेदनमा के भनिएको छ ?
सेपियन ल्याब्सको भर्खरैको प्रतिवेदन अनुसार जब बालबालिकालाई सानै उमेरमा स्मार्टफोन दिइन्छ, यौवनमा पुगेपछि उनीहरुको दिमागले उल्टो असर देखाउन थाल्छ ।
४० देशका २ लाख ७६ हजार ९६९ युवासँग कुराकानी गरेर यो प्रतिवेदन तयार पारिएको हो र यो सर्वेक्षण यसै वर्षको जनवरीदेखि अप्रिल महिनामा गरिएको हो ।
६ वर्षको उमेरमा स्मार्टफोन दिएका ७४ प्रतिशत महिलामा युवावस्थामा मानसिक स्वास्थ्यमा समस्या देखिएको यो प्रतिवेदनमा उल्लेख छ । यी महिलाहरूको स्तर एमसीक्यू (मानसिक स्वास्थ्य सम्बन्धी मूल्याङ्कन) मा कम थियो।
१० वर्षको उमेरमै स्मार्टफोन चलाउन पाएका केटीहरुमध्ये ६१ प्रतिशतमा एमसीक्यूको स्तर कम वा खराब देखिएको छ । १५ वर्षका ६१ प्रतिशत किशोरीहरुमा पनि अवस्था यस्तै छ ।
अर्कोतर्फ १८ वर्षका युवतीले स्मार्टफोन पाएको बेला यो संख्या ४८ प्रतिशत मात्रै रह्यो । त्यस्तै , ६ वर्षका केटाहरूलाई स्मार्टफोन दिइँदा ४२ प्रतिशतले मात्र एमसीक्यू स्तरमा कमी आएको देखियो ।
सफदरजंग अस्पतालमा कार्यरत पूर्व मनोचिकित्सक डा पंकजकुमार वर्मा यसको कुनै वैज्ञानिक आधार नभएको र पूर्ण रूपमा बुझ्न नसकेको बताउँछन् ।
यसो हुनुको एउटा कारण केटाको तुलनामा केटीहरूमा किशोरावस्था पहिले नै आउँछ, जसमा मानसिक र शारीरिक परिवर्तनहरू पनि समावेश हुन सक्ने उनले बताए । जब केटीहरू सानै उमेरमा एक्सपोज हुन्छन्, तिनीहरू यस चरणमा पुग्दा केटाहरू भन्दा बढी प्रभावित हुन्छन्।
यस अनुसन्धानमा यो पनि भनिएको छ कि सानै उमेरमा स्मार्टफोन दिएका बालबालिकामा आत्महत्या गर्ने सोच, अरुप्रतिको क्रोध, वास्तविकताबाट टाढा रहनु र भ्रम हुने गर्दछ ।
बालबालिकामा असर
छवि (नाम परिवर्तन गरिएको) को पनि यस्तै कथा छ र उनी दुई छोरीकी आमा हुन् । उनी प्रायः घरको काममा व्यस्त रहन्थिन् र छोरीले धेरै नसताओस् भनेर उनले आफ्नी २२ महिनाकी छोरीलाई स्मार्टफोन दिइन् ।
छवि आफ्नी छोरीलाई युट्युबमा कार्टुन राखेर फोन दिन्थिन् र आफू भने घरको काम गरिरहन्थिन् । यो सिलसिला जेठी छोरी स्कुलबाट नफर्किएसम्म चलिरहन्थ्यो ।
यद्यपि, छविले कहिल्यै सोचेकी थिइनन् कि छोरीलाई दिइएको स्मार्टफोन उनका लागि समस्याको कारण बन्नेछ । मनोवैज्ञानिक डाक्टर पूजा शिवमका अनुसार छविले आफ्नी छोरीलाई लिएर आउँदा उनको विकास उमेर अनुसार थियो, बोल्न पनि राम्रोसँग सक्थिन् तर उनलाई एङ्जाइटीले व्यापक ग्रस्त पारेको थियो ।
उनी भन्छिन्, ‘सातदेखि आठ घण्टासम्म उनी स्मार्टफोन मात्रै हेरेर बस्थिन् । छविले उनलाई युट्युबमा काटुर्न लगाइदिन्थिन् । तर एक पटक सोच्नुहोस् त, उनले युट्युबमा अरू के के हेरिरहेकी थिइन् होला, त्यसको हामीले अन्दाज मात्रै लगाउन सक्छौँ ।’
‘उनी डराइरहन्थिन्, उनलाई एङ्जाइटी हुन्थ्यो । कोही नयाँ व्यक्ति घरमा आउँदा चिच्याउन थाल्थिन्, डराउँथिन् । कुरा नगर्नु र जिद्दी गर्नु, यसमा समावेश थियो । त्यसपछि हामीले उनलाई स्मार्टफोनबाट टाढै राख्यौँ र त्यसपछि काउन्सिलिङ सुरु गरियो ।’
आजकल अभिभावकहरूले सानै उमेरमा बच्चाको हातमा प्यासिफायर (निप्पल, शिल्ज र ह्यान्डल) को रूपमा फोन दिने गरेको विज्ञहरू बताउँछन् ।
बालबालिकाको दिमागमा असर
मनोवैज्ञानिकहरूका अनुसार अनुसार हाम्रो मस्तिष्कमा हजारौं चिजहरु तरंगका रुपमा पुगिरहेका हुन्छन् ।
जब कसैले स्मार्टफोन प्रयोग गर्छ, उसले भिडियो र अडियो पाइरहेको हुन्छ, त्यसैगरी केही यस्ता कुराहरू पनि दिमागमा प्रवेश गरिरहेका हुन्छन्, जसले उसमा उत्साह र जिज्ञासा पैदा गर्छ । साथै यसले चुम्बककै रुपमा काम गर्दछ ।
त्यसो भए अब सोच्नुहोस् कि जब बच्चाले यस्तो खालको एक्सपोजर पाउँछन्, तब के हुन्छ ?
डा. पंकज कुमार वर्माले रिजुभेनेट माइन्ड क्लिनिक पनि चलाउँछन् ।
यो प्रश्नको जवाफ दिँदै उनी भन्छन्, ‘कोरोनाको समयमा पनि बालबालिकामा स्क्रिन टाइम बढेर, घर भित्र बन्द हुँदा उनीहरू चिडचिडे भए । साथै एङ्जाइटी र डिप्रेसनको सिकार पनि भए ।’
उनी थप्छन्, ‘साना बच्चाहरूमा मस्तिष्कको विकास भइरहेको हुन्छ । उनीहरूलाई थाहै हुँदैन कि उनीहरुले जे हेरिरहेका छन्, त्यो उनीहरूका लागि राम्रो छ कि नराम्रो । अर्को कुरा के हो भने यदि उनीहरू कुनै कार्टुन हेरेर मज्जा लिइरहेका छन् भने दिमागले एउटा केमिकल रिलिज गर्छ, जसको नाम हो डोपामाइन । यसले उनीहरूलाई खुसी बनाउँछ ।’
डाक्टरहरुका अुनसार कोरोनाकालमा बच्चाहरु घरभित्रै रहँदा पढाइ वा अन्य समयमा समेत स्मार्टफोन, ट्याबलेट वा ल्यापटपको स्क्रिनमा लामो समय बिताउनु पर्दा बालबालिकाहरुमा विभिन्न स्वास्थ्य समस्या देखिए ।
साना बच्चाहरूमा मस्तिष्कको विकास भइसकेको छ । उसलाई थाहा छैन उसले देखेको कुरा उसको लागि राम्रो हो कि नराम्रो हो। दोस्रो, यदि उसलाई कार्टुन हेरे पछि राम्रो लाग्छ भने, मस्तिष्कले एक रसायन – डोपामाइन निस्कन्छ जसले उसलाई खुसी बनाउँछ ।
डिजिटल एक्सपोजरले बालबालिकालाई एक किसिमले यसको लत बनाएको छ । त्यसको असर यस्तो पनि हुन्छ कि जब ऊ पढ्दै, खेल्दै, साथीभाइसँग घुलमिल हुन्छ, तब उसले ती कुराहरू बिर्सन्छ र स्मार्टफोनमा मात्रै तल्लीन रहन्छ, जसले उसलाई डोपामाइन दिन्छ । त्यसले उनीहरुलाई कृत्रिम तथा बनाबटी दुनियाँमा पुग्छन् ।
यस्तो अवस्थामा उनीहरु डर, भ्रम, चिन्ता जस्ता मनस्थितिमा फसेका हुन्छन् र यसले उनीहरुलाई लामो समयसम्म असर गर्छ । अर्कोतर्फ, जसको विकास सामाजिक परिवेशमा रहँदा नै हुने बालबालिकाले त्यो पूरा गर्दैनन् र यसले भविष्यमा नराम्रो असर पार्छ ।
अब के गर्ने?
प्रविधिका दुईवटा पक्ष हुने विज्ञहरू बताउँछन् । जबकि यो जानकारीको एक महान स्रोत बन्न सक्छ, यसको साइड इफेक्ट पनि छ । यस्तो अवस्थामा यसलाई सन्तुलित ढंगले प्रयोग गर्नु धेरै महत्त्वपूर्ण हुन्छ, जसलाई मानिसहरूले अक्सर बिर्सन्छन् ।
विशेषज्ञहरूले आमाबाबुलाई यो सल्लाह दिन्छन्:
साना बच्चाहरूलाई स्मार्टफोनबाट टाढा राख्नुहोस्।
बच्चालाई स्मार्टफोन वा ट्याब्लेट कहिले दिने भन्ने निर्णय गर्नुहोस्।
यदि बच्चाले अर्को साथीसँग स्मार्टफोन भएकोमा झगडा गर्छ भने, उनीसँग कुरा गर्नुहोस् र बुझाउनुहोस्।
यदि बच्चाहरूलाई आफ्ना साथीहरूसँग सम्पर्कमा रहन आवश्यक छ भने, घरमा ल्यान्डलाइन स्थापना गर्नुहोस् वा त्यस्तो मोबाइल फोन मात्र दिनुहोस् ताकि कुराकानी र सन्देश मात्र गर्न सकिन्छ ।
यदि बच्चाको पढाइको लागि मोबाइल आवश्यक छ भने, त्यसपछि स्क्रिन समय नियन्त्रण गर्नुहोस् ।
विद्यालयहरूमा असाइनमेन्टहरू अनलाइन दिइन्छ, त्यसैले प्रिन्टर किन्नुहोस् किनभने यो बच्चालाई हुने नोक्सानभन्दा तपाईंको लागि सस्तो हुनेछ ।
यो प्रतिवेदनमा भनिएको छ कि बालबालिकाले जति लामो समयसम्म स्मार्टफोन पाउँछन्, उनीहरुको मानसिक स्वास्थ्यमा त्यति नै कम असर पर्छ ।
बीबीसी
प्रतिक्रिया राख्नुहोस्