विश्वमा एड्सको चर्चा पहिले जस्तो हुन छाडेको छ । एड्सपछि विभिन्न संक्रामक रोगहरु संसारभर फैंलिंदा यो छायाँमा परे पनि यसको भयावहता भने अझै पनि उस्तै छ ।
हालै सावैजनिक भएको एक तथ्यांक अनुसार अहिले पनि विश्वमा हरेक मिनेटमा एड्सका कारण एक जनाको मृत्यु हुने गरेको छ ।
संयुक्त राष्ट्रसंघले हालै सार्वजनिक गरेको तथ्यांकअनुसार विश्वभर करिब ४ करोड मानिस एचआईभी संक्रमित छन् । जसमध्ये ९० लाखभन्दा बढीले उपचार पाएका छैनन् । यसको नतिजा भनेको हरेक एक मिनेट एड्सका कारण कसैको मृत्यु भइरहेको छ ।
विश्मा एचआईभी एड्सबाट अत्यधिक संक्रमित रहेको देश भारतमा अझै यो कायम छ । अहिले भारतको त्रिपुरा राज्यमा एचआईभी तीव्र गतिमा फैलिरहेको छ ।
त्रिपुरा स्टेट एड्स कन्ट्रोल सोसाइटीका अनुसार हालसम्म राज्यमा ८ सय २८ विद्यार्थी एचआईभी संक्रमित भेटिएका छन् भने ४७ विद्यार्थीको मृत्यु भएको छ ।
जसमा ५ सय ७२ विद्यार्थीहरूअझै एचआईभी संक्रमणको साथ बाँचिरहेका छन् र तिनीहरूमध्ये धेरै उच्च शिक्षाको लागि त्रिपुरा बाहिर गएका छन् ।
यद्यपि, त्रिपुराको स्वास्थ्य मन्त्रालयले ८ सय २८ संक्रमण र ४७ जनाको मृत्युको तथ्यांक अप्रिल २००७ र मे २०२४ को बीचमा रहेको स्पष्ट गरेको छ ।
भारत सरकारको तथ्यांक अनुसार देशमा २३ लाख भन्दा बढी मानिस एचआईभी संक्रमित छन् । यसमा अधिकांश महाराष्ट्र, आन्ध्र प्रदेश, तमिलनाडु, कर्नाटक र तेलंगानाका छन् ।
एचआईभी र एड्समा के फरक छ ?
एचआईभीले हाम्रो शरीरको सेतो रक्त कोशिकाहरूलाई निशाना बनाउँछ, जसले गर्दा रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता कमजोर हुन्छ । जसका कारण क्षयरोग, गम्भीर संक्रमण र क्यान्सर जस्ता रोगले सजिलै आक्रमण गर्न सक्छ ।
यो भाइरस एचआईभी संक्रमित व्यक्तिको रगत, स्तनको दूध, शुक्रकीट र जननांग (यौन अंग)को तरल पदार्थबाट अर्को व्यक्तिमा फैलिन सक्छ । सन् २०२३ मा विश्वभर एचआइभीका कारण ६ लाख ३० हजार मानिसको मृत्यु भएको थियो ।
एचआईभी के हो ?
एचआईभी एउटा भाइरस हो, जसले हाम्रो रोग प्रतिरोधात्मक क्षमतालाई कमजोर बनाउँछ । यसले एक्वायर्ड इम्युन डेफिसेन्सी सिन्ड्रोम (एड्स) निम्त्याउन सक्छ । एचआईभीले हाम्रो टीसेल्सलाई नष्ट गर्छ र प्रतिरक्षा प्रणालीलाई यति कमजोर बनाउँछ कि हामी ससाना रोगहरूसँग पनि लड्न असमर्थ हुन्छौं ।
एचआईभी र एड्समा के फरक छ ?
यिनीहरुको बीचको आधारभूत भिन्नता यो हो कि एचआईभी एक भाइरस हो, जसले हाम्रो प्रतिरक्षा प्रणालीलाई कमजोर बनाउँछ । जबकि एड्स एक चिकित्सा अवस्था हो जुन एचआईभी संक्रमणको कारण हुन्छ । यसको मतलब प्रतिरक्षा प्रणाली गम्भीर रूपमा कमजोर भएको छ ।
यो पनि बुझ्न सकिन्छ कि यदि कुनै व्यक्तिलाई एचआईभी संक्रमण छैन भने उसलाई एड्स लाग्दैन । एचआईभी संक्रमित व्यक्तिले प्रारम्भिक चरणमा उपचार पाएमा एड्सबाट बच्न सकिन्छ । यदि उपचार प्राप्त भएन भने, लगभग सबै संक्रमित मानिसहरू एड्सको जोखिममा हुनेछन् ।
एचआईभीका लक्षणहरू के के हुन् ?
यो धेरै सम्भव छ कि एचआईभी संक्रमण भए पनि व्यक्तिमा कुनै लक्षण नदेखाउन सक्छ । तसर्थ, हामी बिरामी नभए पनि समय समयमा रगत परीक्षण गराइरहनुपर्छ ।
फ्लू जस्तो लक्षण सामान्यतया एचआईभी संक्रमणको प्रारम्भिक दिनहरूमा देखा पर्दछ । एचआईभी संक्रमण भएको करिब १ महिना पछि क्लिनिकल लेटेंसी चरणमा पुग्छ ।
यसलाई एचआईभीको दोस्रो चरण पनि भनिन्छ । यो अवस्था केही वर्ष वा एक दशकसम्म रहन सक्छ । यसपछि एचआईभी एड्सको तेस्रो र अन्तिम चरण सुरु हुन्छ।
धेरैजसो संक्रमित व्यक्ति मा दोस्रो चरणमा पनि कुनै लक्षण देखापर्दैन भने कतिपयमा स्पष्ट लक्षण देखिन थाल्छ । चिन्ताको विषय यो छ कि संक्रमित व्यक्तिमा एचआईभीको लक्षण नदेखिए पनि उनीबाट अर्को व्यक्तिमा संक्रमण हुन सक्छ ।
एचआईभी कसरी फैलिन्छ ?
यो भाइरसले कसैलाई पनि सर्न सक्छ । यो मुख्यतया निम्न शारीरिक तरल पदार्थ मार्फत फैलिन्छ । जस्तो रगत, शुक्राणु, आमाको दूध आदि ।
एचआईभी फैलिने माध्यम
एचआईभी यौन सम्पर्क मार्फत् अत्यधिक धेरै संक्रमण फैलिन्छ भने लागूपदार्थको लत वा उपचारमा प्रयोग हुने सुई, सिरिन्जहरू प्रयोग गर्नाले तथा एचआईभी संक्रमित आमाबाट जन्मेको शिशु र स्तनपानबाट एचआईभी सर्दछ ।
के एचआईभी निको हुन सक्छ ?
एचआईभीको लागि अहिलेसम्म कुनै उपचार वा खोप उपलब्ध छैन । तर, यस्ता धेरै वैकल्पिक उपचार पत्ता लागेका छन्, जसको सहायताले एचआईभी संक्रमणबाट शरीरमा हुने हानिलाई कम गर्न सकिन्छ । तर, यसको प्रगति सुस्त हुन सक्छ ।
यसलाई यसरी बुझ्नुहोस्, यदि एचआईभी सङ्क्रमण भएपछि पहिलोबाट दोस्रो र त्यसपछि तेस्रो चरणमा जान १० वर्ष लाग्छ भने वैकल्पिक उपचारको मद्दतले यो चक्र २०, ३०, ४० वर्ष वा त्योभन्दा पनि बढीसम्म बढाउन सकिन्छ । यसमा सामान्यतया एन्टिरेट्रोभाइरल थेरापी (एआरटी) दिइन्छ ।
एचआईभीबाट बच्ने उपाय के हो ?
यसको खतराबाट बच्ने सबैभन्दा राम्रो उपाय भनेको पहिले एचआईभी कसरी फैलिन्छ भनेर थाहा पाउनु र त्यसपछि यसबाट आफूलाई कसरी बचाउने भनेर बुझ्नु हो । कन्डम प्रयोग नगरी यौनसम्पर्क गर्नु, एकभन्दा बढी पार्टनरसँग यौनसम्पर्क गर्नु र लागूऔषध प्रयोगको लागि सुई बाँड्नु एचआईभी संक्रमणको सबैभन्दा सामान्य कारणहरू हुन् ।
तल उल्लेखित यी उपाय अपनाएर एचआईभीको जोखिम कम गर्न सकिन्छ ।
आफैलाई एचआईभीको लागि परीक्षण गराउनुहोस्।
कुनै पनि प्रकारको यौनसम्पर्क गर्नु अघि लेटेक्स कन्डम प्रयोग गर्नुहोस्।
लागूपदार्थ सेवनको क्रममा सुईहरू कहिल्यै साप्रयोग झा नगर्नुहोस् । लागूपदार्थबाट पूर्णतया टाढा रहनु राम्रो हुनेछ ।
सबै यौन संचारित रोगहरूको लागि परीक्षण र उपचार गर्नुहोस् ।
नाई पसललाई नयाँ ब्लेड प्रयोग गर्न भन्नुहोस् ।
इन्जेक्सन लिँदा वा रगत परीक्षणको लागि नमूना दिँदा, नयाँ प्याकेट खोलेर नयाँ सिरिन्ज निकालिँदै छ कि छैन भन्ने कुरामा ध्यान दिनुहोस् ।
जीवाणुरहित सिरिन्जहरू प्रयोग गर्न अस्वीकार गर्नुहोस् ।
ट्याटु बनाउँदा, ध्यान राख्नुहोस् कि प्रयोग गरिएको सुई बिल्कुल नयाँ हुनुपर्छ ।
प्रतिक्रिया राख्नुहोस्