मानिसले निद्रामा देख्ने अनौठा दृश्य, घटना लगायतका अनेक सन्दर्भहरु देख्दछन् । त्यसलाई सपना भनिन्छ । सपनामा देखेका ती घटना तथा दृश्यमध्ये कतिपय विपनामा बिर्सने पनि हुन्छ ।
तर, अब भने मानिसले सपनामा देखेका कुराहरुलाई विपनामा पनि हेर्न सकिने भएको छ । जापानी वैज्ञानिकहरुले सपना रेकर्ड गर्ने मेसिनको आविष्कार गरेका छन् । सामान्यत: एमआरआई मेसिनको बारेमा हामी सबैलाई थाहा छ र यसको काम पनि सबैलाई थाहा छ ।
तर, जापानका वैज्ञानिकले यस्तो एमआरआई मेसिन आविष्कार गरेका छन् जसले हामीले निद्रामा देखेको र याद नगरेका सपनाहरू रेकर्ड गर्न सक्छ र तिनीहरूलाई तपाइँ फेरि हेर्न सक्नुहुनेछ ।
प्रोजेक्ट रेलो डटकमले हालै प्रकाशन गरेको सोध विवरण अनुसार जापानको क्योटो विश्वविद्यालयका न्यूरोसाइन्टिस्ट वैज्ञानिक डा युकायासु कामितानीको नेतृत्वमा रहेको टोलीले मस्तिष्कको तस्बिर खिच्ने एमआरआई मेसिन बनाएको हो ।
यो मेसिनले मस्तिष्कबाट दृश्यहरू डिकोड गर्न र पुन: निर्माण गर्न एमआरआई प्रविधि प्रयोग गर्दछ । यो टोलीले धेरै वर्षदेखि यसका लागि काम गरिरहेको थियो र अहिले सफल भएको छ ।
यो सपना रेकर्डिङ मेसिनले कार्यात्मक चुम्बकीय अनुनाद इमेजिङ (एमआरआई) को प्रयोग गर्दछ, जसले रक्त प्रवाह मापन गरेर मस्तिष्क गतिविधिमा परिवर्तनहरू पत्ता लगाउँदछ ।
सपना–रेकर्डिङ मेसिनले एमआरआईको प्रयोग गरेर मस्तिष्कमा भएको रक्त प्रवाह मापन गर्छ । जसले मस्तिष्क गतिविधिमा भएको परिवर्तनहरू पत्ता लगाउँछ। जब तपाइँ सपना देख्नुहुन्छ । तपाइँको मस्तिष्कमा विशिष प्रकारका ढाँचा तयार हुनुन्छ । विशेष गरी भिजुअल कोर्टेक्समा त्यस्ता इमेजहरु प्रशोधन हुन्छ ।
एमआरआई मेशिनले ती ढाँचाहरु क्याप्चर गर्छ । र उन्नत एआई एल्गोरिदमहरू तिनीहरूलाई दृश्य प्रतिनिधित्वहरूमा डिकोड गर्न प्रयोग गरिन्छ। हाल एआई मस्तिष्कमा हुने गतिविधिबाट तस्बिरहरू बनाउन सक्ने भइसकेको छ । जसले हाम्रो दिमाखको आँखाले देखेको दृश्यलाई वास्तविक आखाले देख्ने दृश्यमा परिणत गर्दछ ।
टोलीले यस मेसिनको बारेमा केही जानकारी साझा गरेको छकि जब तपाईं सुत्दै हुनुहुन्छ वा निश्चित दृश्यहरू कल्पना गर्दै हुनुहुन्छ, एमआरआई स्क्यानरले तपाईंको मस्तिष्कको भिजुअल कोर्टेक्सबाट वास्तविक-समय डाटा क्याप्चर गर्दछ ।
यी संकेतहरूले सुत्दा वा कल्पना गर्दा तपाईंको मस्तिष्कले सिर्जना गर्ने चित्रहरू प्रतिबिम्बित गर्दछ । एमआरआई डाटालाई एआई मोडेलमा फिड गरिन्छ जसलाई यी ढाँचाहरू पहिचान गर्न र बुझ्न तालिम दिइन्छ । एक पटक एआईले न्यूरल डाटा डिकोड गरेपछि, यसले सपनाको दृश्य प्रतिनिधित्व सिर्जना गर्दछ। यसले तपाईंको सपनाको स्पष्ट चित्र दिन्छ ।
यसले कसरी काम गर्छ ?
१. सपनाको ढाँचाहरू स्क्यान गर्दै : एक एमआरआई स्क्यानरले मस्तिष्कको भिजुअल कोर्टेक्सबाट वास्तविक-समय डाटा क्याप्चर गर्दछ जब एक व्यक्ति सुत्छ वा केवल निश्चित दृश्य परिदृश्यहरूको कल्पना गर्दछ । यी संकेतहरूले छविहरू प्रतिनिधित्व गर्दछ जुन तपाईंको दिमागले निद्रा वा कल्पनाको समयमा सिर्जना गरिरहेको छ।
२. एआई डिकोडिङ : एमआरआई मेशिनले ती ढाँचाहरु क्याप्चर गर्छ । र उन्नत एआई एल्गोरिदमहरू तिनीहरूलाई दृश्य प्रतिनिधित्वहरूमा डिकोड गर्न प्रयोग गरिन्छ। हाल एआई मस्तिष्कमा हुने गतिविधिबाट तस्बिरहरू बनाउन सक्ने भइसकेको छ । जसले हाम्रो दिमाखआँखाले देखेको दृश्यलाई वास्तविक आखाले देख्ने दृश्यमा परिणत गर्दछ ।
३. सपना पुनर्निर्माण : एक पटक एआई ले तरंगित डेटा डिकोड गरेपछि, यसले सपनाको दृश्य देखाउछ । यसरी पुन निर्माण गरिएको सपना कुनै हलिउड फिल्म हेरेजस्तो गुणस्तरीय भिजुअल क्वालिटिको हुदैन । तर यो निद्रामा देखिएको सपनाको अमूर्त संस्करण हो।
यो टेक्नोलोजी हाल प्रारम्भिक चरणमा नै रहेको छ । तर यसको खोजले मस्तिष्कले कसरी सपनाहरू निर्माण गर्दछ भनेर बुझ्नको लागि एक उल्लेखनीय छलांग रहेको टिप्पणी हुने गरेका छन् ।
एआईले निर्माण गरिदिने सपनाका तस्बिरहरु मानिसले देखेको जस्तै ठ्याक्कै नमिल्न सक्छन् । एआईको निश्चित सिमाहरुमा यो तयार हुनेहुँदा भिजुअलहरू धमिलो, अपूर्ण, वा आंशिक रूपमा मात्र सही हुन सक्छन् ।
सपना रेकर्डिङ मेसिनको सम्भावित प्रयोगहरू धेरै फराकिलो छन् । यहाँ कसरी यो प्रविधिले धेरै क्षेत्रहरूमा परिवर्तन गर्न सक्छन भनी देखाईएको छ :
१. मनोवैज्ञानिक विश्लेषण : विज्ञहरूका अनुसार यो नयाँ यन्त्रले व्यक्तिगत अनुभवहरू बुझ्न मात्र नभई मानसिक स्वास्थ्य समस्याहरूको विश्लेषण गर्न पनि सजिलो बनाउन सक्छ । सपना रेकर्डिङ यन्त्रको सहायताले डाक्टरहरूले बिरामीहरूको मानसिक अवस्था र भावनात्मक चुनौतीहरूलाई उनीहरूको सपना बुझेर राम्रोसँग बुझ्न सक्नेछन् ।
२. न्यूरोसाइन्समा सफलता : मस्तिष्कले कसरी सपनाहरू सिर्जना गर्छ भन्ने कुरा बुझ्दा मेमोरी गठन, संज्ञानात्मक कार्य, र रचनात्मकताको बारेमा नयाँ ज्ञान अनलक हुन सक्छ। यसले न्यूरोलोजिकल विकारहरूको उपचार वा संज्ञानात्मक कार्यसम्पादन सुधार गर्नमा प्रगति गर्न सक्छ।
३. लुसिड सपना अनुसन्धान : तपाईं आफ्नो सपनाहरूलाई नियन्त्रण र आकार दिने क्षमता भएको कल्पना गर्नुहोस्, त्यसपछि तिनीहरूलाई अर्को दिन पुन: देखनुहोस । लुसिड सपना देख्नेहरू, जसलाई थाहा छ कि उनीहरुसपना देखिरहेका छन् र उनीहरूको सपनालाई प्रभाव पार्न सक्छन्, उनीहरूले आफ्नो नियन्त्रणलाई परिष्कृत गर्न र नयाँ सपना परिदृश्यहरू अन्वेषण गर्न यो प्रविधिबाट धेरै लाभ उठाउन सक्छन्।
४. मनोरञ्जन सम्भाव्यता: यद्यपि यो धेरै टाढाको जस्तो लाग्न सक्छ, त्यहाँ व्यक्तिगत सपनाहरूलाई रचनात्मक सामग्रीमा परिणत गर्ने सम्भावना छ । के हामी एक दिन हाम्रा सपनाहरू अपलोड गरेर अरूसँग साझा गर्न सक्छौं? यो एक सम्भावना हो जसले मनोरञ्जनको पूर्ण रूपमा नयाँ रूपहरू जन्माउन सक्छ।
उन्नत न्यूरल इमेजिङ प्रविधिको प्रयोग
शोधकर्ताहरूले मस्तिष्क गतिविधिहरू बुझ्न उन्नत न्यूरल इमेजिङ प्रविधि प्रयोग गरेका छन्। यसबाट मस्तिष्कका सबै गतिविधिहरू सपनाहरू रेकर्ड गर्नका लागि रेकर्ड हुन्छन्। सपनाहरू विशेष गरी र्यापिड आई मुभमेन्ट निद्राको समयमा सबैभन्दा जीवन्त हुन्छन् ।
यस समयमा, एआई प्रयोग गरेर, मस्तिष्कको तरंग ढाँचाहरूलाई सपनाको अनुक्रममा रूपान्तरण गरिन्छ, ताकि तिनीहरूलाई खेल्न सकिन्छ। यस यन्त्रको माध्यमबाट अन्वेषकहरूले सपनाको अध्ययनमा नयाँ कुराहरू बुझ्न मद्दत गर्न सक्छन् ।
अब अर्को के ?
डा. कामितानीको सपना-रेकर्डिङ एमआरआई मेसिन अझै प्रारम्भिक चरणमा छ र यसको क्षमता अचम्मको छ । जसरी एआई एल्गोरिदमहरू अझ परिष्कृत हुँदै जनचा र एफएमआरआई प्रविधिको विकास हुँदै जाँदा, पूर्ण दृश्य, भावनात्मक र श्रवण सपना प्लेब्याकको सपना झन्-झन् प्रशंसनीय हुँदै गइरहेको छ । अहिलेको लागि, तपाईं सुतिरहेको बेला तपाईंको मस्तिष्कले उत्पन्न गरेको छविहरूको झलक प्राप्त गर्ने क्षमता क्रान्तिकारी भन्दा कम छैन ।
यो यन्त्र धेरै रोमाञ्चक छ, तर यो प्रविधि अझै प्रारम्भिक चरणमा छ । तर यसको खोजले मस्तिष्कले कसरी सपनाहरू निर्माण गर्दछ भनेर बुझ्नको लागि एक उल्लेखनीय छलांग रहेको टिप्पणी हुने गरेका छन् ।
सपनालाई पुन: हेर्न सकिने यस अवधारणा सुन्दा जति रोमाञ्चक छ । सपनालाई पूर्ण रुपमा विपनामा पनि महसुस गर्न त्यति नै चुनैती पनि छ । अनुसन्धानकर्ताहरुले भने यो प्रविधि पूर्णरुपमा सफल हुने बताएका छन् ।
प्रतिक्रिया राख्नुहोस्